Doğrudan Anlatımlı Cümleler Örnekler

Türkçe köşemizde sizden gelen soruları dikkate alarak önemli bir çalışmaya daha imza atmış bulunmaktayız. Bu yazıda hem doğrudan anlatımın ne demek olduğunu hem de dolayı anlatımın ne olduğunu kısaca anlaşılır bir biçimde açıklıyoruz. Üstelik pek çok örnek cümleyle de konuyu destekledik. Şuan için internetteki en konuyla ilgili en iyi kaynağın bu olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Umarız sizler için faydalı olur…

Doğrudan Anlatım; Herhangi bir konuda bir kişinin görüş ve düşünceleri hiç bir değişikliğe uğratılmadan verilir.Bu cümle genellikle tırnak içinde gösterilir.

Örnekler;

Çiçero’nun “Bir yerde yaşam varsa orada umut da vardır.”sözü çok hoşuma gider.

*Kadın,arkadaşının kulağına eğilerek: “Birazdan kalkalım mı?”diye fısıldadı.

*Bu konuda atalarımız: “Cesurun bakışı,korkağın kılıcından keskindir.”der.

*Deskartes’in: “Düşünüyorum öyleyse varım.”sözü çok ünlüdür.

ŞİMDİ DE KONUYU DETAYLI BİR BİÇİMDE ÖRNEKLERLE AÇIKLAYALIM:

1- Doğrudan anlatım iki alt özellik biçiminde örneklenebilir:

a) Kişinin kendi duygu, düşünce ve bilgilerini yine kendi sözcük ve cümleleriyle anlatması:

Örnekler:

• Babam da annem de bu köyde doğup büyümüşler.
• Köyümüz An­kara’ya yetmiş kilometre uzaklıkta, küçük, şirin bir orman köyüdür.
• Bu romanı ortaokul sıralarında okuduğumu hatırlıyor gibiyim.
• Çağdaş toplumda mülkün temeli adalet, en güvenilir kılavuz da bilim olmalıdır.

b) Başkalarının sözlerinin; düşünce ve duygu dokusu, cümle kuruluşu değiştiril­meden aynen alıntılanıp aktarılması:

Örnekler:

• Babam: “Annen de ben de bu köyde do­ğup büyüdük.” derdi.
• Arkadaşım: “Ben de o romanı ortaokul üçüncü sınıftay­ken okumuştum.” diyor.
• Hazreti Muhammet: “İlim öğrenmek kadın erkek her Müslümana farzdır.”; Atatürk de: “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” der.

2- Dolaylı anlatım başkalarına ait sözlerin, düşünce ve duygu dokusu bozulma­dan, konuşmacının ya da yazarın cümlesi içerisine sindirilerek aktarılmasıdır:

Örnekler:

• Babam, annemin de kendisinin de bu köyde doğup büyüdüklerini söylerdi.
• Ar­kadaşım da bu romanı ortaokulun üçüncü sınıfında okuduğunu söylemişti.
• O iki büyük insan da bilimin insanlar için vazgeçilmez olduğunu vurguluyorlar.

Karma Örnekler:

• Ali: “Bu kitabı iki kez okudum.” dedi. (Doğrudan Anlatım)
• Başbakan: “Kıbrıs, bizim toprağımızdır.” dedi. (Doğrudan Anlatım)
• Ben bu işin böyle yapılmasını istemedim, dedi. (Doğrudan Anlatım)
• Bernard Shaw, düşünmenin ruhun kendisiyle konuşması olduğunu söylerdi. (Dolaylı Anlatım)
• Bu konuda atalarımız: “Cesurun bakışı, korkağın kılıcından keskindir.” der. (Doğrudan Anlatım)
• Çiçero’nun “Bir yerde yaşam varsa orada umut da vardır.” sözü çok hoşuma gider. (Doğrudan Anlatım)
• Dersten sonra etüt yapacağız, dediler. (Doğrudan Anlatım)
• Deskartes’in: “Düşünüyorum öyleyse varım.” sözü çok ünlüdür. (Doğrudan Anlatım)
• Doktor, babama ilaçları mutlaka içmesi gerektiğini tembih etti. (Dolaylı Anlatım)
• En iyi romanların bir bunalım döneminde yazılacağını söylüyor Dostoyevski (Dolaylı Anlatım)
• Kadın, arkadaşının kulağına eğilerek: “Birazdan kalkalım mı?” diye fısıldadı. (Doğrudan Anlatım)
• Onunla bir daha konuşmayacağını söyledi. (Dolaylı Anlatım)
• Öğretmen, Ali’ye: “Arkadaşına söyle, yarın ödevini mutlaka getirsin!” dedi. (Doğrudan Anlatım)
• Öğretmen:” Bu test sorularını evde çözeceksiniz.” dedi. (Doğrudan Anlatım)
• Profesör Fuat Köprülü: “Bütün Türk edebiyatı bir yana, Dede Korkut Kitabı bir yana.” derdi. (Doğrudan anlatım) (Profesör Fuat Köprülü’nün sözü aynen aktarılmıştır.) Profesör Fuat Köprülü; tek başına Dede Korkut Kitabının, bütün Türk edebiyatı eserlerine bedel olduğunu söylerdi. (Dolaylı anlatım) (Profesörün düşüncesi bozul­mamıştır; cümlesi değiştirilerek yazarın cümlesi içerisinde eritilmiştir. “Olduğunu” fiilimsisine dikkat ediniz. Dolaylı anlatımda “-diğini” “-eceğini” ekleri ve benzerleriy­le kurulmuş fiilimsiler kullanılır.)
• Söylediklerimizi bir başka örnekle özetleyelim: Dede Korkut Kitabı, Türk edebiyatı­nın en önemli eseridir.(Doğrudan anlatım) (Kişi kendi düşüncesini, kendi sözcükle­riyle anlatmıştır.)
• Turgut Uyar, bir yazısında , Nobel Ödülü kazanan bu yazarı en içten dilekleriyle kutladığını belirtiyor. (Dolaylı Anlatım)
• Yazar, sanatçı olunabilmek için çok çalışılması gerektiğini vurguladı. (Dolaylı Anlatım)

Örnek Soru:

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde “doğrudan anlatım” vardır?

A) I.        B) II.       C) III.       D) IV.          E) V.

ÇÖZÜM: “Doğrudan anlatım” 1. tekil kişinin kendi duygu, düşüncelerini kendisine ait sözcük­lerle belirtilmesiyle oluşan bir anlatımdır. II. cümlede İskender’in suçlanmasına ma­ruz kalan korsanın düşüncelerini içeren cümle, hiçbir değişikliğe uğramadan ağız­dan çıktığışekliyle cümleye yansıtılmıştır. II. cümle doğrudan anlatımın yapıldığıbir cümledir. (CEVAP: B)

DOĞRUDAN ANLATIMA VE DOLAYLI ANLATIMA SAHİP CÜMLELER

Bir başkasının sözlerini olduğu gibi anlatmaya “doğrudan anlatım” denir.

Doğrudan anlatıma sahip cümlelerde aktarılan cümle tırnak içinde verilir.
Doğrudan anlatımlı cümleleri aktaran, cümleye kendi sözlerini katmaz.
Bu cümlelerin sonunda genellikle, “diyor, demiş, der” ifadeleri bulunur.

Bir başkasının sözlerini olduğu gibi değil de değiştirerek aktarmaya “dolaylı anlatım” denir.
Dolaylı anlatımda aktarılan cümle tırnak içinde verilmez.
Bu cümlelerin sonunda genellikle, “belirtti, ifade etti, söyledi” gibi sözler bulunur.

Ör:

Ceyda, arkadaşına: “Benimle oynar mısın?” dedi. (doğrudan anlatım)

Ceyda, arkadaşına kendisiyle oynayıp oynamayacağını sordu. (dolaylı anlatım)

Annesi yarışmada birinci olan kızına şöyle dedi: “Seninle gurur duyuyorum!”(doğrudan anlatım)

Annesi yarışmada birinci olan kızına kendisiyle gurur duyduğunu söyledi.(dolaylı anlatım)

Livy: “Deneyim aptalların öğretmenidir” der. (doğrudan anlatım)

Einstein, hayal kurmanın bilgiden önemli olduğunu söylemiş. (dolaylı anlatım)

Mevlana: “Kargalar ötmeye başlayınca bülbüller susar.” Demiş. (doğrudan anlatım)

Bir resmin bin kelimeden değerli olduğunu ifade etti. (dolaylı anlatım)

Doğrudan ve Dolaylı Anlatımlı Cümleler

Doğrudan (Dolaysız) Anlatım : Söylenenleri biçimsel bir değişikliğe uğratmadan, kişilerin söylediği ya da sözün söylendiği biçimde, olduğu gibi aktaran cümlelerin anlatımına denir.

Dolaylı Anlatım: Bir sözün kişi, zaman, anlatıcı değişiklikleriyle aktarılan biçimidir. Bu anlatım biçimiyle kurulan cümlelere daha çok roman, öykü gibi anlatımsal türlerde, olayların yazar tarafından anlatılmasında rastlanır. Örnek :

– En iyi romanlar, bir bunalım döneminde yazılır, der Dostoyevski. (Doğrudan)

– En iyi romanların bir bunalım döneminde yazılacağını söylüyor Dostoyevski (Dolaylı)

– Turgut Uyar : “Nobel Ödülünü kazanan bu yazarı, en içten dileklerimle kutlarım.” Diyor. (Doğrudan)

– Turgut Uyar, bir yazısında , Nobel Ödülü kazanan bu yazarı en içten dilekleriyle kutladığını belirtiyor. (Dolaylı)

Yorumlama Bildiren Cümleler : Yorumlama, görülüp duyulanlardan anlatıcının kendince bir anlam çıkarması, açıklama yapmasıdır. Yorumlama, bu özelliğiyle kişisel, öznel bir değerlendirmedir. Örnek :

– Edip Cansever’in şiirleri sürekli bir açılım ve gelişim içinde görülüyor.

– Eğitim bir okul sorunu değildir, o insanın kendisinde taşıdığı bir eylemdir.

– Ne zaman yüzüne baksam gözlerini kaçırıyor, sanki benden bir şeyler saklıyor.

Değerlendirme Cümleleri : Değerlendirme özelliği taşıyan cümlelerde anlatıcı; bir yapıt , bir sanatçı, bir olayla ilgili olumlu ya da olumsuz belirlemeleri anlatır. Örnek :

– Yazarın bu romanında çok etkileyici bir anlatım var.

– Yazar, sürekli gerilimler yaratarak okurun ilgisini hep canlı tutuyor.

– Son sergideki resimlerinde, yeşil tonları kırmızı tonlardan daha çok kullanmış.

Tanım Cümleleri : Tanımlama; bir kavramı, bir durumu nitelik ve özellikleriyle belirleme, işlevini gösterme ya da onu benzerlerinden ayıran ayırıcı yönlerini göstermeye denir. Bu amaçla kurulan cümlelere de tanım cümlesi denir. Bir kavramın, bir varlığın anlatıldığı cümleye “Bu nedir?”, “Bu şey nedir?” sorusunu yönelttiğimizde yanıt alabiliyorsak bu cümle bir tanım cümlesidir. Örnek :

– Roman, olmuş ya da olabilecek olayları anlatan uzun bir edebiyat eseridir.

– Sanatsal yaratımın temeli, doğayı taklit etmek değil, yeniden biçimlendirmektir.

– Cahillik ve bilgisizlik bir toplumu içten içe kemiren bir kurttur.

Karşıtlık Bildiren Yargılar : Bazı cümlelerde birtakım olay ya da olguların karşıt özellikleri verilir. Karşıtlara yer vermek, anlatımı belirgin kılar. Örnek :

– Dışarısı günlük güneşlik, halbuki burada paltolarımız bile bizi ısıtmaya yetmiyor.

– Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.

– Bir vardı, bir yok oldu; böyledir dünyanın hali.

Dolaylı ve Doğrudan Anlatımlı Cümle, Öznel ve Nesnel Anlatımlı Cümle Örnek

DOLAYLI ANLATIMLI CÜMLE: Aktarma cümlelerde başkasına ait cümlenin değiştirildiği cümledir. Söyledi, bahsetti, ifade etmiş, söz etmiş… gibi yüklemlerle kurulur.

ÖRNEK:

Ali’nin olanları anlatmamakta direndiğini ifade etti.

Eserde yapısal bazı kusurlar belirlediğini söyledi.

Gazeteci, depremin boyutlarının tv’de gördüğümüzden daha fazla olduğunu söyledi.

DOĞRUDAN ANLATIMLI CÜMLE:

Birinci kişi ağzından anlatılan alıntı cümlelerde de alınan cümlenin değiştirilmeden aktarıldığı cümlelerdir.

ÖRNEK:

Ali, olanları anlatmamakta direniyordu, dedi.

Bu eserde yapısal bazı kusurlar belirledim, dedi.

Ben yarime gül, demedim; gülün ömrü az olur.

Bir zamanlar din kelimesini ağzına alamazken dini bütün oldu.

ÖZNEL ANLATIMLI CÜMLE:

Kişiye göre değişen, bilimsel olmayan görüşleri dile getiren cümledir.

ÖRNEK:

Kemer en güzel tatil yöremizdir

Türk romancılığının en usta kalemidir

Böyle güzel bir manzarayı başka hiçbir yerde göremezsiniz.

NESNEL ANLATIMLI CÜMLE:

Herkes tarafından kabul edilen, kişiye göre değişmeyen, bilimsel gerçeklere aykırı olmayan görüşleri dile getiren cümledir.

ÖRNEK:

Öykülerinin yanı sıra bir şiir de yazmıştır.

Konuyu anlattıktan sonra çeşitli örnekler sıralıyor.

Bugün AKM’de bir toplantıda bu sorunlar tartışıldı.

Doğrudan Anlatımlı Cümleler

• Kaptan: “Yarın hava güzel olacak.” dedi.
• Yolcu, şoföre: “Daha yavaş gidemez misiniz?” dedi.
• Ben ona, romanı hikayeye tercih ederim, demedim ki…
• Çocukları için yapmadığı fedakarlık kalmadı, diyorlar.
• Köylüler: “Geçen yıla göre fiyatlar epey düştü.” dediler.
• Otomobile binince “Doğru istasyona çek!” diye emir verdi.
• Atatürk: “Hayatta en gerçek yol gösterici bilimdir.” der.
• Öğretmenimiz, “Sanat, yaşam gerçeklerini yansıtmalıdır.” dedi.

Dolaylı Anlatım Cümleleri

• Kaptan, yarın havanın güzel olacağını söyledi.
• Yolcu, şoföre daha yavaş gitmesini söyledi.
• Atatürk, bir ulusun hayat damarlarından birinin de sanat olduğunu ifade etmiştir.
• Polis romanlarına karşı büyük bir ilgi duyduğunu bana söylemişti.
• Atatürk, yaşamda gerçek yol göstericinin bilim olduğunu söylemiştir.
• Öğretmenimiz, sanatın yaşam gerçeklerini yansıtması gerektiğini söylemişti.

Dolaylı Anlatım
Başkasına ait bir söz (genellikle bire bir anımsanmadığı için) söz söyleyenin kendi cümlesiyle aktarılır. Bu aktarımda önemli olan, sözün içeriğinin değiştirilmemesidir. Amaç, yine bir görüşü inandırıcı kılmak ya da sadece aktarımdır.

Not: “Dolaylama” ile “dolaylı anlatımı” karıştırmayınız.

Örnekler:

• Annem, bizim dediği Edison’u çok büyük adam sayardı.
• Bu işin böyle yapılmasını istemediğini söyledi.
• Balzac, şiirin bir emek işi olduğunu söyler.
• Ali: “Bu kitabı iki kez okudum.” dedi.
• Öğretmen:” Bu test sorularını evde çözeceksiniz.” dedi.
• Dersten sonra etüt yapacağız, dediler.
• Başbakan: “Kıbrıs, bizim toprağımızdır.” dedi.
• Öğretmen, Ali’ye: “Arkadaşına söyle, yarın ödevini mutlaka getirsin!” dedi.