Mayoz Bölünme nedir özellikleri ve evreleri nelerdir kısaca vikipedi 8.sınıf özet

Biyoloji derslerinin en çok kafa karıştıran ve anlaşılması en zor konularından biri de mayoz bölünmedir. Her yıl yazılılarda veya üniversiteye giriş sınavlarında sıkça sorulan sorular arasında yer alan mayoz bölünmenin iyice öğrenilmesi hayrınıza olacaktır. Bu yazıda mayoz bölünmeyi en basit, en kolay ve en anlaşılır şekilde açıklayan birkaç farklı makaleyi paylaşıyoruz. Umarım beğenirsiniz…

Kromozom sayılarının nesiller boyu sabit tutulması mayoz bölünme ile sağlanır. Mayoz özel bir hücre bölünmesidir. Bu bölünme ile diploit hücrelerden haploid hücreler meydana gelmektedir. Oluşan haploit hücrelere gamet denir.
Mayoz bölünmesinin amacı, kromozom sayısının yarıya inmesini sağlamaktır.
Mayoz bölümünde sonucu oluşan n kromozomlu gamet hücrelerinin döllenmesi sonucunda oluşan zigotun kromozom sayısının 2n olur. Dolayısıyla mayoz bölünme ile kromozom sayısının nesiller boyunca sabit kalması sağlanmış olur. Zigotun oluşması ile yeni birey ana ve babasının kromozomlarından birer tane taşır. Böylece ana ve babanın özelikleri yeni nesillere aktarır. Mayoz bölünme ile ayrıca tür içi çeşitlilik de ortaya çıkar. Bazı bitki ve tek hücreli canlılar, haploit (n) kromozomlu olduklrı için yaşamları boyunca mayoz bölünme geçirmezler.

Mayoz Bölünmenin Oluşumu

Mayoz bölünme birbirini takip eden mayoz l ve mayoz ll olmak üzere iki bölümden oluşur. Her iki bölümde de mitoz bölünmede olduğu gibi profaz, metafaz, anafaz, telofaz evreleri görülür. Üreme ana hücresi mayoz bölünmeye başlamadan önce bir hazırlık evresi geçirir. Bu hazırlık evresine interfaz evresi denir.

İnterfaz: Bu evrede hücrede büyüme, solunum, protein sentezi gibi metabolik olayların hızı çok yüksektir. İnterfazda DNA’nın kendini eşlediği görülmektedir.
Mayoz bölünme nin Mayoz I ve Mayoz II evreleri aşağıdaki gibidir.

Mayoz I Profaz-I: Profazın erken safhalarında kromozomlar kısalıp kalınlaşmaya başlarken, ana ve babadan gelen homolog kromozomlar yan yana gelir ve bir birinin üzerine kıvrılırlar. Kısalma sonucunda kromozomlar mitoz bölünmedeki gibi görünmeye başlar. Kromozomlar kısalmaya devam ederek son kalın şeklini alır.

HOMOLOG KROMOZOM ÇİFTİ DÖRTLÜ KROMATİTLER HALİNİ ALIR. BU DÖRTLÜ GURUPLARA TETRAT DENİR.

Tetratların sayısı haploit kromozom sayısına eşittir. Tetrat oluşumundan sonra kalıtsal madde alış verişi olur. Bu evrede homolog kromozom çiftleri iyice yan yana gelerek bir birleriyle sarmal yaparlar. Bu olaya sinapsis denir. Sinapsis sırasında kromozomların kardeş olmayan kromatitlerin bir birine dokunan parçacıkları arasında gen değiş tokuşu olur. Bu olaya krossing-over (parça değişimi) denir. Parça değişimi mayoz bölünmenin en önemli olayıdır. Parça değişimi ile yeni gen birleşmeleri meydana gelir.

YENİ GEN BİRLEŞMELERİ İLE AYNI TÜRÜN BİREYLERİ ARASINDA FARKLI ÖZELLİKLERİN ORTAYA ÇIKMASI SAĞLANMIŞ OLUR.

Profaz sırasında eşlenmiş olan sentrioller bu safhanın sonuna doğru ayrı kutuplara çekilir ve aralarında iğ iplikleri oluşur. Profaz sonunda çekirdekçik ve çekirdek zarının tamamen eridiği görülür.

Metafaz-1: Tetratlar hücrenin ekvator düzlemine muntazam şekilde yerlaşir ve çift kromatitli kromozomlar sentromerlerden iğ iplikçiklerine bağlanırlar.

Anafaz-1: Tetratlar ikili kromatitlerine ayrılarak zıt kutuplara çekilirler. Böylece homolog kromozomlar bir birinden ayrılır.

Telofaz-1: Kutuplara çekilen kromozomların çevresinde çekirdek zarı oluşur ve stoplazma boğum yaparak ikiye ayrılır. Telofaz sonunda homolog kromozom çiftinden yalnız birini taşıyan haploit (n) iki hücre meydana gelir.

Mayoz II başlamadan önce mayoz I’de olduğu gibi interfaz safhası görülmez. Dolayısıyla DNA kendisini eşleyemez. Yalnızca sentromerlerin kendisini eşlediği görülür.

Mayoz-II: Mayoz I sonunda meydana gelen haploit mayoz II’de tekrar bölünür ve haploit kromozomlu4 hücre meydana gelir. Mayoz II ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzediği için yeni meydana gelen hücreler de haploittir. Bu safhada sadece kromatitler bir birinden ayrılır.

Profaz-II: Telofaz I’den sonra görülen ve çok kısa süren bir safhadır. Bazı organizmalarda telofaz I’den sonra hemen metafaz II safhası başlayabilir. İğ iplikleri kromatitler bağlanır. Çekirdek zarı oluşmuşsa parçalanmaya başlar.

Metafaz-II: Kromatitler hücrenin ekvator düzlemine düzgün bir şekilde yerleşirken kromatitler iğ iplikleri tarfından sentromellerinden tutunur.

Anafaz-II: Ekvatoral düzlem üzerinde dizilmiş kromatitler birbirinden ayrılır ve kutuplara doğru hareket eder. Bu kromatitlere bundan sonra kromozom denir. Böylece her oğul bireyde haploit kromozom bulunur.

Telofaz-II: Mayoz bölünmenin son safhasıdır. Kutuplara çekilen kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşurken bir yanda da stoplazma boğumlanmaya başlar. Böylece hücre ikiye bölünür.

Mayoz II sonunda dört tane haploit kromozomlu hücre meydana gelir. Böylece diploit (2n) kromozom takımına sahip bir hücreden mayoz bölünmeye dört tane haploit (n) kromozomlu hücre oluşur. Gamet adı verilen bu hücrelerin bölünme yetenekleri yoktur. Ancak iki gametin birleşmesiyle oluşan hücre (zigot) bölünme yeteneğine sahiptir.

MAYOZ BÖLÜNME ERKEN ÜREME ORGANI OLAN TESTİSLERDE GERÇEKLEŞİYORSA, BU OLAYA SPERMATOGENEZ DENİR.

Spermler, seminifer tüpçüklerde bulunan 2n kromozomlu spermatogonium denilen hücrelerde oluşur. Spermatogoniumlar büyüyüp gelişerek mayoz bölünmeye hazırlanır. Hazırlanan bu hücrelere 1.dereceli spermatosit denir. 2n kromozomlu olan 1.dereceli spermatositlerden mayoz I sonunda haploit (n) kromozomlu iki hücre meydana gelir. Bu hücrelere 2.dereceli spermatosit denir. İkinci dereceli spermatositlerden mayoz II sonunda spermatit adı verilen haploit (n) kromozomlu dört hücre oluşur. Bu dört hücre de farklılaşarak sperm hücrelerine dönüşür.

MAYOZ BÖLÜNME DİŞİ ÜREME ORGANI OLAN YUMURTALIKLARDA GERÇEKLEŞİYORSA BU OLAYA OOGENEZ DENİR.

Oogenez sonucunda bir hücreden (n) kromozomlu dört hücre oluşur. Bu hücrelerden üç tanesi az sitoplazmalı ve küçüktür. Bu hücreler kutup hücresi olarak adlandırılır. Bol sitoplazmalı ve büyük olan diğer hücreye ootit denir. Ootit farklılaşarak yumurta hücresini (ovum) oluşturur. Sonuçta 2n (diploit) kromozomlu üreme ana hücresinden n kromozomlu yumurta hücresi meydana gelir. Oluşan sperm ve yumurta hücresine üreme hücresi denir.

MİTOZ VE MAYOZ ARASINDAKİ FARKLAR

MİTOZ
1 – Çok hücreli canlıların vücut hücrelerinde bulunur.
2 – Vücudun bütün doku ve organlarında görülür.
3 – Oluşan hücreler canlının gelişmesini sağlar.
4 – Bölünme sonucunda oluşan hücrelerde kromozom sayısı sabit kalır.
5 – Bölünme sonucunda oluşan hücreler kalıtsal olarak birbirinin tamamen aynısıdır.
6 – Mitoz bölünme sonucunda iki hücre oluşur.
7 – Mitoz bölünme sırasında çekirdek ve sitoplazma bölünmesi bir kez olur.
8 – Bölünme sırasında tetrat ve crossing-over olayları görülmez.
9 – Zigotun oluşumundan ölümüne kadar sürer.

MAYOZ
1 – Çok hücreli canlıların üreme hücrelerinde görülür.
2 – Bitkilerin çiçeklerindeki üreme organlarında, hayvanların üreme organlarında bulunur.
3 – Oluşan hücreler üremeyi sağlar.
4 – Bölünme sonucunda oluşan hücrelerde kromozom sayısı yarıya iner.
5 – Oluşan hücreler kalıtsal olarak farklılık gösterir.
6 – Mayoz bölünme sonucunda dört hücre oluşur.
7 – Mayoz bölünme sırasında çekirdek ve sitoplazma bölünmesi iki kez gerçekleşir. (Mayoz I ve mayoz II)
8 – Bölünme sırasında tetrat ve crossing-over olayları görülür.
9 – Ergenlik döneminde başlar, üreme dönemi boyunca sürer.

MAYOZ BÖLÜNME NEDİR VE EVRELERİ NELERDİR?

MAYOZ BÖLÜNME

Eşeyli üreyen canlılarda, eşey hücrelerinin (gametlerin) oluşumunu sağlayan özel bir bölünme şeklidir. Mayoz geçirerek hücreler mutlaka diploid (2n) olmalıdır. Mayozun esas görevi, haploid hücreler olan gametlerin oluşumunu sağlamaktır. İstisna olarak su yosunları, diğer çiceksiz bitkiler plazmodyum ve bazı omurgasız hayvanlarda mayozla oluşan hücrelere gamet olmayıp, sporlar yada diğer haploid hücrelerdir. Çünkü bunlar döllenemezler, tek başlarına gelişerek gametleri oluşturacak ara bireyleri meydana getirirler. Mayoz geçirerek hücreler üreme organlarındaki diploid eşey ana hücrelerdir. Mayoz bir hücrenin arka arkaya iki defa bölünmesiyle gerçekleşir ve sonuçta dört yeni hücre oluşturulur. Dolayısıyla mitozda bahsettiğimiz Profaz , Metafaz, Anafaz ve Telofaz safhaları mayozda iki defa gerçekleşir. Bu bölünmelerden birincisi esas mayoz olup, ikincisi mitoz gibi gerçekleşir.

 MAYOZ I
Oluşacak hücrelerin ge dizilişi ve kromozom sayısı bakımdan değişikliğe uğraması bu bölünmede olur. Bölünme başlamadan önceki interfaz evresi mitozdaki gibi gerçekleşir.

ProfazI
En önemli ve uzun safhadır. Eşlenmiş kromatin iplikler sentromerlerin den birbirlerine tutunmuş durumdadırlar. Bu eşlerin her birine kardeş kromotitler denir. Bu safhada eşlenmiş kromotinler kısalıp kalınlaşarak kromozomları meydana getirirler. Her kromozomda iki tane kromatid vardır.

Profaz-I sonunda çekirdekçik ve çekirdek zarı kaybolmuş, sentrozomlar kendini eşleyerek zıt kutuplara çekilmiş durumdadır. Bu safhada eşlenmiş homolog kromozom çiftleri yanyana gelerek tetrat denilen 4 kromotidli yapıları oluştururlar. Bunlar her mayoz da olur. Kromaditlerin birbirlerine sarılmasına sinapsis denir. Bir türün mayozdaki tetrat sayısı normal(diploid) kromozom sayısının yarısı kadardır (insan hücresinin mayozunda 23 tetrat oluşturulur). Kısa bir süre sonra sinapslar çözülür ve homolog kromozom çiftleri ayrılarak bölünmeye devam edilir.

Çoğu zaman, tetrat esnasında ,sinaps yapan komaditler arasında parça (gen) değişimi olur. Buna Krossingover denir. Bu alış veriş kardeş olmayan kromaditler arasındadır. Her mayozda sinapslar oluşur ama krossingover olmayabilir. Krossing-over mayoz bölünmenin en önemli olaylarından birisidir. Çünkü bu olayla genlerin kromozomlar üzerindeki Diziliş sıraları değiştirilmektedir. Bunun sonucundaise oluşan gametlerin çeşidi daha da rtmaktadır. Böyle gametlerin döllenmesiyle de oluşan bireylerde daha fazla kalıtsal çeşitlilik sağlanmaktadır.

MetafazI
Bu safha mitozdaki metazfazdan biraz farklıdır. Mitozda eşlenmiş kromozomlar bir sıra halinde, ekvator bölgesinde dizilirlerdi. Burada ise iki sıra halinde dizilirler. Homolog kromozomlar sıralanırken karşı karşıya gelirler.

AnafazI
Bu safhada mitozda bölünmede olduğu gibi kromatid ayrılması olmaz. Mitozun anafazında kardeş kromotidler ayrılırdı. Burada ise homolog kromozomlar (eşlenmiş haliyle) biri bir hücreye, diğeri öbür hücreye gidecek şekilde ayrılır Yani homolog kromozom ayrılması gerçekleşir.

Mayoz bölünme sonucunda kalıtsal yapısı farklı hücrelerin oluşmasını sağlayan esas olay budur. Bir mayozda krossing-over olmasa da kalıtsal çeşitlilik sağlanır.

TelofazI
Mitozdakinden farklı değildir. Çekirdek zarları ve çekirdekçik oluşarak, sitoplazma bölünür. Burada oluşan kik hücre haploid (n)dir. Çünkü başlangıçtaki hücrenin homolog kromozomlarından birer tanesinin bulundurur. Ancak kromozomlar eşlenmiş olduğu için iki kromadidli haldedir. Yani DNA miktarı olarak 2n denilebilir. Kısa süren Telofaz I den olarak Mayoz II başlar.

MAYOZII
Normal bir mitoz gibi gerçekleşir. I. mayozdan daha kısadır.İki bölünme arasında interfaz olmadığı için DNA lar bir daha eşlenmez. Sadece sentrozom eşlenmesi gerçekleşir.

Başlangıçta 2n kromozomlu (diploid) olan hücreden bu bölünmenin sonunda kromozomlu (monoploid) 4 hücre oluşur .

Bu hücreler ana hücreden kromozom sayısı yönüyle farklı oldukları gibi, kromozom yapısı yönüyle de ana hücreden hem de birbirlerinden farklıdırlar.

Mayozla yumurta oluşurken hücrelerin stoplazma miktarı da farklı olabilir. Buraya kadar öğrendiklerimizi dikkate alırsak, eşeyli üremeyle çeşitlilik oluşturulması şu faktörlerle açıklayabiliriz.
* Mayoz-I de krossing- overin olması,
* Mayoz-I de homolog kromozomların ayrılması,
* Mayoz sonucu haploid hücrelerin oluşturulması,
* Döllenme ile iki yeni hücrenin birlşetirilmesi,

Bunlara ilave olarak, gametler farklı bireyler tarafından meydana getirilir veya yabancı döllenme (yabancı tozlaşma) gerçekleştirilirse kalıtsal çeşitlilik daha da artmış olur.
Mayozun hem birinci, hem de ikinci bölünmelerinin de gerçekleşen ortak olaylar vardır.

Bunların en önemlileri:
* Hücre sayısının artması
* Sitokinezin gerçekleşmesi
* Sentrozomun eşlenmesi olarak sayılabilir.

DNA eşlemesi, tetrat ve sinapsların oluşturlması, krossin-over ve homolog kromozomların ayrılması sadece I. Mayozda; kardeş kromatidlerin ayrılması sadece II. Mayozda gerçekleşir.

Krossing – Over:
Mayozun ilk bölünmesinin I. Profaz safhasında gerçekleşir. Tetrat sırasında, sinapsis yapan, kardeş olmayan kromatidler arasındaki gen değişimidir. Her sinapsista olmayabilir Kromozomlar üzerinde dizili bulunan genler birbirine ne kadar uzak ise, bu genlerin krossing- over ile değiştirilme ihtimali o kadar çoktur.

Mayoz bölünme şeklindede görüldüğü gibi, krossing over ile genlerin yapısı değişmez. Sadece kromozomlar üzerindeki diziliş sırası değişir. Bir kromozom çiftinin bir yerindeki gen değişimi olabileceği gibi bir çok yerinde de olabilir. Bu olaylar sonucunda oluşacak gamet çeşidi artar. Böylece mayoz ve döllenmeyle oluşturulan kalıtsal çeşitlilik, krossing –over ile biraz daha artmış olur. Mitoz bölünmeyle Mayoz bölünme arasındaki farklar aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Su yosunlarının çoğunda döllenmeyi mayoz izler.Yani zigot mayoz geçirir.
Çiçeksiz bitkilerin çoğunda mayoz, gametlerin değil sporları oluşturur.
Erkek arılarda ve çiçeksiz bitkilerin haploid gametofitlerin de gametler mitozla oluşur.

MAYOZ BÖLÜNME NEDİR? | ÖZELLİKLERİ | EVRELERİ | KONU ANLATIMI

Mayoz Bölünme Nedir?

Mayoz bölünme eşeyli üreme yapan canlılarda gametoluşumunda etkisi olan özel bir hücre bölünmesi şeklidir. Bu bölünme ile diploit hücrelerden haploit hücreler oluşur.

Mayoz bölünme ve döllenme olayları eşeyli üreme yapan canlılarda tür içinde kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.

Haploit kromozomlu canlılarda (erkek bal arılarında olduğu gibi) mayoz bölünme görülmez.

Mayoz Bölünme Genel Özellikleri

• Mayoz bölünme canlıların üreme organlarında meydana gelir.
• Mayoz sonucu oluşan gametler haploit olduklarından ana canlıya ait kromozom çiftlerinden sadece birer tanesini bulundururlar.
• Canlılarda çeşitliliğe neden olur.
• Mayoz bölünme canlıların üreme dönemlerinde görülür.
• Mayoz bölünme birbirini takip eden Mayoz-I ve Mayoz-II olmak üzere iki bölümden oluşur.
• Bölünme olayı başlamadan önce üreme ana hücresi bir hazırlık evresi geçirir. Bu hazırlık evresine interfazdenir.
• Mayoz bölünme sonucu oluşan bir hücre tekrar mayoz geçiremez ancak mitoz bölünme geçirebilir.

İnterfaz

• İnterfaz evresi mayozun en başında Mayoz-I’den önce gerçekleşir.
• Mayoz-II’den önce interfaz yoktur.
• Mitoz bölünme öncesinde görülen interfaz gibidir.
• Bu evrede DNA molekülleri ve varsa sentrioller kendisini eşler.
• Mayozun interfazı da mitozda olduğu gibi G1, S ve G2 olmak üzere üç aşamadan meydana gelir.

Mayoz I

• Mitozda olduğu gibi çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesi olmak üzere iki ana evrede incelenir.
• Çekirdek bölünmesi Profaz I, Metafaz I, Anafaz I ve Telofaz I olmak üzere dört alt evrede gerçekleşir.

1-) Profaz I

• Mayoz bölünmedeki en önemli evredir.
• Mayoz bölünme ve mitoz bölünme arasındaki en önemli farklılıklar bu evrede görülür.
• Profaz I’de mitoz bölünmenin profazında meydana gelen tüm olaylar gerçekleşirken ilave olarak tetrat, sinapsis ve krossing over olayları da gerçekleşir.
• Profaz I’de hüredeki homolog kromozom çiftleri bir araya gelerek tetrat adı verilen yapıları oluştururlar.
• Her bir tetrat birbirinin homoloğu olan iki kromozomdan meydana gelmiştir.
• Her bir kromozom iki tane kromatitten oluştuğuna göre, her tetrat dört tane kromatitten oluşmuştur.
• Tetratı oluşturan kromatitlerden kardeş olamayan kromatitlerin birbirine yaklaşarak sarmal bir yapı oluşturmasına sinapsis denir.
• Sinapsis sırasında kromatitler birbirleriyle temas ederler. Bu bölgelere ise klazma noktası denir.
• Tetratı oluşturan kromatitlerden kardeş olmayan kromatitler arasında gen alışverişi gerçekleşebilir. Bu olayakrossing over denir.
• Krossing over ile kromozomlarda yeni gen dizilişleri meydana gelir. Bu durum, aynı türün bireyleri arasındafarklı özelliklerin ortaya çıkmasını sağlamış olur.
• Bir hücredeki tüm kormozom çiftleri tetrat oluşturur. Ancak her tetratta krossing over görülmek zorunda değildir.
• Bir kromozom üzerinde bulunan iki genin krossing over ile biribirinden ayrılma ihtimali genlerin arasındaki uzaklıkla doğru orantılıdır.
• Sentrozomlar birbirinden uzaklaşırken aralarında iğ iplikleri oluşur.
• Tetratlar kinetokorlarından iğ ipliklerine bağlanır.
• Çekirdek zarı erir ve çekirdekçik görünmez hale gelir.

2-)Metafaz I

• Bu evrede homolog kromozomlar tetrarlar halinde ekvatoral düzlemde dizilirler.
• Ayrıca iğ iplikleri de kromozomlara tutunur.

3-) Anafaz I

• Bu evrede hücrenin ekvatoral düzleminde dizilmiş olan homolog kromozom çiftleri birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler.
• Bu evrede görülen homolog kromozomları ayrılması olayı, mayoz bölünme sonucu kromozom sayısı ve yapısı farklı hücrelerin oluşumunda etkili olan faktörlerden biridir.

4-) Telofaz I

• Kromozomların kutuplara çekilme işlem tamamlanmış ve her kutupta haploit kromozom takımı bulunmaktadır.
• Kromozomlar hala iki kromatitli halde olduğundan DNA sayıları henüz yarılanmamıştır.
• İğ iplikleri kaybolur ve kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur.

Sitoplazma Bölünmesi (Stokinez) –I

• Telofaz I ile eş zamanlı olarak sitoplazma bölünmesi de başlar.
• Sitoplazma bölünmesi sonunda oluşan iki hücrenin kromozom sayısı n’dir.
• Kalıtsal yapıları da genel olarak birbirlerinden farklıdır.

Mayoz II

• Mayoz II, ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer.
• İnterfazı olmayan mitoz gibidir.
• Mayoz II’nin başında interfaz olmadığından DNA replikasyonu görülmez, ancak sentrozom eşlenmesi görülür.
• Mayoz I sonucu oluşan iki hücrenin her biri mayoz II evresine girer.

Anafaz II

• Kromozomların kardeş kromatitleri iğ ipliklerinin kasılmasıyla birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler.
• Birbirinden ayrılan kromatitler kromozom olarak ifade edilir.

Telofaz II

• Mitozdaki gibi iğ iplikleri eriyip kaybolurken, çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur.
• Telofaz II’nin sonunda aynı sitoplazmayı paylaşan iki çekirdek oluşur.
• Oluşan her iki çekirdekte n kromozomludur.

Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez) II

Mitozdaki gibi gerçekleşir. Mayoz bölünme sonucunda 2n kromozomlu bir hücreden n kromozomlu dört yavru hücre oluşur.

MİTOZ VE MAYOZ BÖLÜNMENİN KARŞILAŞTIRILMASI

Mitoz Bölünme

1. Her çeşit kromozom yapısına sahip hücre (n, 2n, 3n) mitoz geçirebilir.
2. Bir hücrenin bölünmesi ile iki hücre oluşur.
3. Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ve yapısı birbirleriyle ve ana hücre ile aynıdır.
4. DNA miktarı değişmez.
5. Bölünmenin temel olayı kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılarak farklı hücrelere geçmesidir.
6. Üreme, büyüme, gelişme ve rejenerasyonu sağlar.
7. Hayat boyu devam bir olaydır.
8. Tetrat, sinapsis ve krossing-over görülmez.
9. Çok hücreli canlıların vücut hücrelerinde görülür.
10. Mitoz sonucu oluşan bir hücre tekrar mitoz geçirebilir.
11. Bölünme sırasında çekirdek ve sitoplazma bölünmesi bir kez gerçekleşir.

Mayoz Bölünme

1. Sadece 2n kromozomlu üreme ana hücreleri mayoz geçirebilir.
2. Bir hücrenin bölünmesi ile dört hücre oluşur.
3. Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır ve kromozom yapıları farklı olabilir.
4. DNA miktarı yarıya iner.
5. Bölünmenin temel olayı homolog kromozomlarn birbirinden ayrılarak farklı hücrelere geçmesidir.
6. Sadece eşeyli üremenin gerçekleşmesini sağlar.
7. Hayat boyu devam eden bir olay olmayıp sadece üreme döneminde görülen bir olaydır.
8. Tetrat, sinapsis ve krossing-over görülür.
9. Çok hücreli canlıların üreme ana hücrelerinde görülür.
10. Mayoz sonucu oluşan hücre tekrar mayoz geçiremez.
11. Bölünme sırasında çekirdek ve sitoplazma bölünmesi iki kez gerçekleşir.

MAYOZ BÖLÜNME KONU ANLATIMI 8.Sınıf

Mayoz bölünme üreme ana hücrelerinden üreme hücrelerini meydana getirir. Gelişmiş canlılarda erkek ve dişi bireyler farklılaşmış üreme organlarına sahiptirler. Üreme organlarındaki 2n kromozomlu üreme ana hücreleri bölünerek n kromozomlu eşey (üreme) hücreleri oluştururlar.

Üreme ana hücrelerinde görülen ve kromozom sayısını yarıya indiren hücre bölünmesine mayoz bölünme denir. Örneğin, insan üreme organlarındaki 2n = 46 kromozomlu eşey ana hücrelerinin bölünerek n = 23 kromozomlu sperm ya da yumurta hücrelerini oluşturabilmeleri mayoz bölünme ile sağlanır.

Mayoz bölünme ile meydana gelen; dişi üreme hücresine yumurta, erkek üreme hücresine ise sperm adı verilir. Döllenme olayında, yumurta ile spermin birleşip kaynaşması sonucu 2n kromozomlu zigot oluşur. Zigot dişi canlı vücudunda gelişir ve yeni bir canlı oluşur. Buna eşeyli çoğalma denir.

İnsanlarda; karaciğer hücresi, kan hücresi veya beyin hücresi yeni bir insan oluşturamaz. Fakat tek bir hücre olan zigot bütün özellikleri ile yeni bir insan meydana getirebilir.

MAYOZ BÖLÜNMENİN ÖZELLİKLERİ

» Mayoz bölünme geçiren eşey ana hücresi diploit (2n) kromozomludur.
» Bölünme sonunda oluşan üreme hücreleri (spermler ve yumurta) haploit (n) kromozom taşır.
» Mayoz bölünmede birbirini takip eden iki bölünme gerçekleşir.
» Eşeyli üreyen canlılarda eşey hücrelerinin (gamet) oluşumunu sağlayan özel bir bölünme şeklidir.
» Mayoz bölünme başlamadan önce eşey ana hücresi, mitoz bölünmede olduğu gibi interfaz evresi geçirir.
» Mayoz I’de ana hücrenin yarısı kadar kromozom taşıyan iki yavru hücre meydana gelir.
» Mayoz II de kromozom sayısı değişmeden dört hücre oluşur.

MAYOZ BÖLÜNME EVRELERİ
HAZIRLIK EVRESİ (İNTERFAZ)

Kromatin iplik duplikasyon (replikasyon) ile kendini kopyalar,
Kardeş kromatidler oluşur.

1.EVRE (PROFAZ EVRESİ)

Kromatin iplikler kromozom durumuna geçer. Her kromozom iki kromatitten oluşur.
Homolog kromozomlar yan yana gelerek birbirine sarılır. Bu olayasinapsis denir.
Sinapsis sonucu her biri dört kromatitten oluşan tetratlar oluşur.
Homolog kromozomlar arasında GEN (parça) ALIŞ VERİŞİ meydana gelir. Bu olayaKrossing-Over denir. Bu olayla aynı türün bireylerinde farklı özellikler ortaya çıkar, kalıtsal çeşitlilik (varyasyon) artar.
Çekirdek zarı ve çekirdekçik erir.
Eşlenen sentriyoller hücrenin kutuplarına çekilirken aralarında iğ iplikleri oluşur.

2.EVRE (METAFAZ EVRESİ)

Mayoz Bölünme 2.evresinde homolog kromozomlar hücrenin ekvator düzleminde dizilerek iğ ipliklerine tutunurlar.

3.EVRE (ANAFAZ EVRESİ)

Mayoz Bölünme 3.evresinde homolog kromozomlar iğ ipliklerinin kısalmasıyla birbirinden ayrılarak zıt kutuplara doğru çekilirler.
Kromozom sayısı bu evrede yarıya iner.

4.EVRE (TELOFAZ EVRESİ)

Mayoz Bölünme 4.evresinde kromozomlar kutuplarda toplanır.
Çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur.
Sitoplazma boğumlanarak ikiye bölünür ve 2 tane haploit hücre oluşur.
Oluşan bu hücreler kalıtsal bakımdan birbirinden farklıdır.

MAYOZ II

Mitoz bölünmeye benzer fakat interfaz evresinde DNA eşlemesi görülmez.
Kromatitler birbirinden ayrılır.
Profaz II, Metafaz II, Anafaz II, ve Telofaz II evresi ve sitoplazma bölünmesi sonunda n sayıda kromozom taşıyan dört yavru hücre oluşur.
Bu hücrelerden biri gelişerek dişilerde yumurta oluşturur, diğer üçü atılır. Erkeklerde ise dördü de sperm hücrelerine dönüşür.

Mayoz Bölünmenin Önemi ;
Mayoz bölünme ile türe ait kromozom sayısı korunur.
Tür içi biyolojik çeşitlilik sağlanır.

Mayoz Bölünme Nedir? Evreleri Nelerdir?

Tüm bölünmeler canlının yaşamını devam ettirebilmesi için gereken biyolojik olaylardır. Bölünmelerin temel amacı hücre sayısını arttırarak canlının hücre yenilenmesini veya büyümesini sağlamaktır. Bir hücrenin bölünebilmesi için bazı evrelerini tamamlamış olması gerekir. Öncelikle canlının belli bir gelişmişlik düzeyine erişmesi gerekir yani hücre büyümelidir. Anormal durumlar söz konusu olmadığı taktirde genç hücreler bölünmez. Büyüyen hücrenin sitoplazma miktarı giderek artar ve çekirdek tüm hücreyi yönetemeyecek duruma gelir bu durumda çekirdeğin verdiği bölünme emriyle hücre bölünür. Hacim oranındaki artışın alan artışından fazla olması yine hücre bölünmesine yol açar.

Mayoz bölünme ”2n” kromozomlu yapılarda görülen bölünme şeklidir.Bölünme sonucunda kromozom sayısı yarıya iner ve ”n” kromozomlu 4 yeni hücre oluşur.Mayoz bölünme temelde eşeyli üremenin sağlanması için yapılır.Üreme hücreleri olan sperm ve yumurta ”2n” kromozomlu ana hücrelerinin mayoz bölünme geçirmesi sonucu oluşur.Tür devamlılığının sağlanması için mayoz bölünme ilk şarttır.Mayoz bölünme sırasında krossing over (parça değişimi) yapılması ve DNA eşlenmesinin sadece ilk safhada görülmesi oluşan yeni hücrelerin kalıtsal olarak birbirinden farklı olmasına yol açar.Bu durum mayoz bölünmenin evrim açısından oldukça önemli olduğunun bir göstergesidir.Bir hücre mitoz bölünmenin aksine yalnızca bir kez mayoz bölünme geçirebilir.

Mayoz bölünme mayoz-1 ve mayoz-2 olmak üzere iki evreden oluşur.Mayoz-1 , İnterfaz-1 evresiyle başlar.Bu evrede hücre bölünme için hazırlıklarını tamamlar ve DNA replikasyonunu(eşlenmesini) gerçekleştirir.Bölünme için gereken hazırlıklar tammalandıktan sonra Profaz-1 evresine geçilir.Bu evrede çekirdek zarı ve çekirdekçik erir,kromatin iplik halindeki yapılar kromozomlara dönüşmeye başlar,homolog kromozomlar ( kromozom çiftleri) bir araya gelerek tetrat ( bir tetrat = 2 kromozom = 4 kromatit ) oluştururlar.Homolog kromozomların bağlantı bölgeleri sinapsis olarak adlandırlır.Krossing over (parça değişimi) homolog kromozomların sinapsis bölgelerinde kardeş olmayan kromatitler üzerinde gerçekleşir.Krossing over olayı her mayoz bölünmede gerçekleşmek zorunda değildir ancak normal şartlar altında gerçekleşen birçok bölünmede gözlenir.Hücre profaz evresinden sonra Metafaz-1 evresiyle bölünmeye devam eder.Bu evrede homolog kromozomlar hücrenin merkezine dizilir ve iğ iplikler kromozomların bağlantı gölgelerine (sentromer) tutunur.Anafaz-1 evresinde iğ ipliklerin kısalıp kutuplara çekilmesi sırasında kromozomlar da kutuplara doğru çekilir.

Bu evreden sonra gerçekleşen Telofaz-1 evresinde ”n” kromozomlu iki hücre ana hücrenin içerisinde oluşmuş olur.Son aşama olan Sitokinez-1 evresiyle de sitoplazma bölünmesi tamamlanarak ”n” kromozomlu iki hücre elde edilir.Tüm bu aşamalar tamamlandıktan sonra hücre Mayoz-2 bölünmesine geçer.Bu bölünme aynı mitoz bölünme gibi gerçekleşir ancak DNA eşlenmesi gözlenmez.Son durumda oluşan ”n” kromozomlu hücrelerden mitoz bölünmeyle aynı kromozom sayısına sahip (n) toplam dört hücre meydana gelir.

Mayoz bölünme bitki ve hayvan hücrelerinde gerçekleşme şekli yönünden bazı durumlarda ayrılır.Kromozomları kutuplara çeken iğ iplik oluşumu hayvan hücrelerinde sentrozom adı verilen organel tarafından gerçekleşirken , bitkide sitoplazmada bulunan özel proteinler iğ iplik oluşumunda etkilidir.Sitokinez(sitoplazma bölünmesi) ise hayvan hücrelerinde boğumlanma ile bitki hücrelerinde ara lamel(orta plak) oluşumuyla gerçekleşir.Bu durumun sebebi bitki hücrelerinde bulunan hücre duvarının boğumlanmaya izin vermeyecek kadar sert bir yapıda olmasıdır.