Kimya dersinde izoterm olayını öğrenmiş olabilirsiniz fakat coğrafya derslerindeki izoterm kavramı esas olarak benzer olsa da aslında tamamen farklı bir bakış açısı ve yaklaşımla ele alınmakta ve olayın coğrafi boyutuyla ilgilenilmektedir. Çünkü kimya dersindeki izoterm kimyasal bir olayken, coğrafya dersindeki izoterm coğrafi bir olaydır ve tamamen ayrıdır.
Peki izoterm ne demektir ve nasıl meydana gelir? İşte izoterm ile ilgili bilmeniz gereken çok kısa özet şeklinde açıklama:
İzotermin sözlük anlamı eş sıcaklık eğrisidir.
İzotermin tam anlamıyla Türkçe çevirisi “eş sıcaklık” olarak yapılabilir. Yani coğrafya dersindeki izoterm eğrileri eş sıcaklık eğrileridir. Peki eş sıcaklık eğrileri ne demektir?
Güneş ışınları Dünyadaki her noktayı eşit olarak ısıtamaz. Bunun için farklı yerlerde sıcaklıklar farklıdır. Atmosfer ışınları absorbe ettiği için atmosferde ışının kat ettiği yol azaldıkça ısısı da azalır.
Güneş ışınının yeryüzüne düştüğü açı da önemlidir. Açı dikleştikçe sıcaklık artmaktadır.
İşte tüm bu sebeplerde yeryüzünde sıcaklığın aynı olduğu bölgeler bulunduğu gibi farklı olduğu bölgeler de vardır. Sıcaklığı aynı olan bölgeleri birleştiren eğrilere izoterm eğrileri denir.
İzoterm eğrileri iki grup altında incelenebilir. Birincisinde ortalama sıcaklıklar hesaplanır ve harita üzerinde ait oldukları bölgelere yerleştirildikten sonra çizgiler çizilir. İkincisinde ortalama sıcaklıklar hesaplanır ve daha sonra deniz seviyesine indirgendikten sonra harita üzerinde ait oldukları bölgelere yerleştirilir ve eğriler çizilir.
İzoterm Haritaları
İzoterm nedir?
Sabit sıcaklıkta çizilen doğru veya eğriler. Sabit sıcaklıkta gazların basınçları ile hacimleri arasında çizilen grafiklere izoterm grafikleri denir. Bu grafikle elde edilen eğri hiperboliktir
Yapılan denemeler sabit sıcaklıktaki bir gazın basıncı ile hacmi arasında P.V = K (sabit) şeklinde bir münasebet bulunduğunu göstermiştir. Buradaki p basınç, V hacimdir. Daha açık bir ifadeyle, basınç ile hacim ters orantılıdır. Yani basınç arttıkça hacim azalır, basınç düştükçe hacim büyür. Bu deneme Boyle ve Mariotte tarafından yapılmış olduğundan, yukarıdaki ifadeye de Boyle-Mariotte kanunu denir. Bu deneme sonucu elde edilen değerlerle çizilen grafiğe de izoterm grafiği denir.
Bir harita veya grafik üzerinde işaretlenmiş, sıcaklıkları eşit noktaları birleştiren çizgi veya eğri. İzoterm eğrilerini ilk önce Alman bilgini A.Von Humboldt kullanmış, yeryüzünün yıllık izoterm haritalarını çizmiştir. İlk olarak yapılan aylık izoterm haritaları ise H. Doven’in Ocak ve Temmuz izoterm haritalarıdır.
Esas olarak izoterm eğrileri, eşit sıcaklıktaki alanların hava içinde meydana getirdikleri dalgalı eş sıcaklık yüzeylerinin yeryüzüne izdüşümüdür. İzoterm haritaları günlük, haftalık, aylık, senelik gibi çeşitli zaman birimlerine göre yapılır. Bu şekilde uzun zamanlar için yapılan yani bir genellik teşkil eden izoterm eğrileri dünyayı esas alarak üç bölgeye ayırır. Bunlar ekvatordan itibaren güney ve kuzey kutuplarına doğru sırayla uzanan, sıcak kuşak, orta kuşak ve soğuk kuşaktır. Bu bölgeler iklimsel hadiselerin cereyanını tespit ve tahminde büyük rol oynarlar. Ancak makroklima diye adlandırılan bu bölgelerin içinde mikroklima denilen değişik iklimsel özelliğe sahip olan yerler bulunabilir. Mesela sıcak kuşakta coğrafi durumu sebebiyle çevresine nazaran daha ılıkça bir bölge görülebilir.
İzoterm eğrilerinin çizilmesinde yeryüzündeki belirli istasyonlardan faydalanılır. Buralarda ölçülen veya belirli bir zaman için ortalaması alınan sıcaklık değerleri harita üzerinde istasyonları belirten yere işaretlenir. Bunlar gerçek izoterm haritalarını meydana getirirler. Gerçek izotermler tahmin ve tespit işlerinde ancak ek hesaplamalarla kullanılabildiklerinden direk olarak kullanılmazlar. Bunlar her 100 m için 0,56°C eklenerek deniz seviyesine indirgenirler. Örnek olarak 1950 m rakımdaki Erzurum’da Ocak ayı izotermleri -15°C civarında iken bu değer 1950 metre için 11°C arttırılarak -4°C olan deniz yüzeyine indirgenmiş izoterm elde edilir. Deniz yüzeyine indirgenmiş sıcaklıkları eşit olan noktalar da birleştirilerek izoterm ağları da denilen izoterm haritaları elde edilmiş olur.
İzoterm terimi meteorolojinin dışındaki bazı alanlarda da kullanılır. Matematikte Laplace denkleminin herhangi bir sabite eşit kılınması ile elde edilen çizgiye “izoterm çizgisi” denir. Fizikte, gazların fiziksel durumlarını etkileyen değerlerden sıcaklığın sabit tutulup, diğer değerler olan basınç ve hacimin değiştirilmesi (izotermik değişme) halinde elde edilen kıymetlerin grafik üzerinde gösterilmesi ile
izoterm eğrileri elde edilir. Demiryollarında kullanılan ısı yalıtkanlığına sahip olan ancak ısıtma veya soğutma sistemi bulunmayan vagonlara “izotermal vagon” denir. Yine bunlara benzeyen, termos gibi kaplar da izotermik kaplar olarak adlandırılırlar.